Atualità
Di dla cultura ladina: l’architetura ie pert dla identità
USP – I mejes de Gherdëina y la viles dla Val Badia ie na gran richëza architetonica dla cultura ladina, perchël vala de la mantenì cun cuscienza. Chësc ie stat l pensier zentrel dl di dla Cultura Ladina ncuei (juebia 2 de utober) a Bulsan. “I mpulsc y la vijions de chësc di ie na basa sun chëla che l unirà laurà inant” nsci l assessëur provinziela ala cultura ladina.
“Te nosc tëmps ulache l dut l mond taca adum tres truep culegamënc iel mo plu mpurtant che l vënie mantenì nosta cultura y nosta identità” cun chëst pensier à l Presidënt dla Provinzia de Bulsan giaurì l danmesdì culturel tla cësa provinziela Widman a Bulsan.
La cultura ladina cun si particularità dla rujeneda y dla cuntreda damat bela muessa unì cureda y dantaldut vivuda dala jënt. Da pert aministrativa iel unì fat i parcs naturei y śën an damandà che chësta cuntredes vënie azetedes sciche arpejon naturela de mpurtanza mundiela. Per l di dla cultura ladina à l Presidënt dla Provinzia metù a cuer che la va de mantenì nce duta la pitla esprescions de cultura architetonica, sciche la truepa capeles o i mulins tan tipics per la valedes ladines. Ajache la jënt dl post ne à na udù ite l valor iel bele unì vendù ora truepa richëzes cultureles. “Chësc fal ne dëssen nia fé mo n iede” à lecurdà l Presidënt dla Provinzia.
La cëses, i mejes y la viles dla valedes ladines ie unides fates su aldò dla esigënzes dl tëmp. Les ie pona deventedes na particularità per nosta tiera y śën for plu de valor per nosta jënt. “Ne dausson nia lascé tumé chësta richëza culturela architetonica tla speculazion” à dit l assessëur ladin, “la jënt muessa pudëi viver inant te chësta bela cëses cun l medem comfort che on tl’autra cëses”. L assessëur ladin à metù a cuer che son ruvei a n pont te chël che dut ie unì mascimalisà y chësta ne possa nia plu vester la streda per nosc viver.
Tl prim referat à l architet Andreas Gottlieb Hempel mustrà su che l architetura regiunela ie for y dlonch stata realtà. Tla prima pert dl’ultim centené sa à cun la ndustrialisazion y l svilup mescedà l architetura y nsci ie na pert dl’architetura regiunela jita perduda. Tl Südtirol se à pona svilupà n’architetura nueva. L’architetura dëssa dé esprescion ala region, ma chësc zënza sëuraciarië cun decurazions. Hempl se damanda nce plu cumpetënza da pert dla cumiscions dl frabiché.
L architet Carlo Calderan à analisà co che l vën fat su na cuntreda nueva tl Südtirol. Cun l ejëmpl de pruspec turistics possen udëi che l ne vën nia mustrà su i luesc coche i se à svilupà. “Sce n luech ie deventeda na pitla zità, muessen nce azeté chël che n à fat y n cont de architetura, fé al do” à sorissà Calderan. Nce la stazions di mplanc portamont fej ora truep tla cuntreda. “Semea che chëstes vën azetedes zënza gran fuera, scebën che nce tlo fossel l cajo de fé velch de bel dainora acioche chisc zëntri de vita economica vede pea miec cun la cuntreda dl luech” à dit l architet Calderan.
L’architetura n relazion ala cultura dl frabiché ie tla segonda pert dla di dla cultura ladina unida purteda a descuscion te na mëisa turonda.
as
