Scora / Cultura | 30.09.2011 | 13:28

Di dla Cultura Ladina (1): Detlarazion per defënder la mendranza

USP - La detlarazion de grupa de rujeneda n ucajion dla Cumpededa dla jënt ie de gran mpurtanza per defënder la mendranza ladina: chësc ie l pensier zentrel dl Di dla Cultura Ladina, (NCUEI) ai 30 de setëmber a Bulsan. L presidënt Durnwalder y l assessëur Mussner à nvià a na detlarazion senziera per avëi, tres l pruporz, na spartizion giusta di mesuns publics.

De utober scumëncia la Cumpededa dla jënt ulache tla provinzia de Bulsan vëniel nce damandà na detlarazion de grupa de rujeneda. Chëst ann vëniel per l prim iede me damandà na detlarazion anonima che ne à deguna fazion direta sun la situazion persunela. La trëi grupes de rujeneda tl Südtirol ne ie nia spartides su unfat, la grupa ladina ie cun 4,37% scialdi mëndra permez al’autra grupes, perchël iel unì nvià a se de ju cun chësta detlarazion che vën me fata uni 10 ani.

“La detlarazion ie per la jënt ladina tan mpurtanta ajache la cumporta, tres l pruporz, la defendura di dërc de na mendranza” à di l presidënt Luis Durnwalder, “la detlarazion garantësc l dërt de pudëi rujené pea, de pudëi vester leprò a tò dezijions, de vester reprejentei y de ne avëi deguna descriminazion sciche mëndra grupa”. Te na democrazia cumanda la maiuranza, l pruporz defënd ala fin dla finedes la mendranza.

L di dla Cultura Ladina tl palaz Widmann a Bulsan stluj ju na campania de senisbilisazion y nfurmazion sun la mpurtanza dla detlarazion de grupa de rujeneda per la jënt ladina. “La jënt ladina se à ultimamënter dat ju cun la detlarazion y jan plu sot al argumënt iel nce unì su dumandes per chëles che l Di dla Cultura à dat respostes” à di l assessëur ladin Mussner.

Aldò dla detlarazion de grupa de rujeneda y nscila dl pruporz, vëniel tla provinzia de Bulsan spartì su i mesuns publics danter la grupes. I cater ciamps de majera mpurtanza ie la stieres publiches, i aiuc per l cuatier y l finanziamënt per la furmazion y cultura. L pruporz defënd la mendranza, ma canche la se trata de pitla cumpëides, sciche la reprejentanza te n pitl cunsëi, manacia na mendranza de unì taieda ora. “Te vel caji iel nce debujën de flessibilità tl pruporz, chësc per ejëmpl canche deguni ne se nunzieia per na stiera ududa dant per na grupa de rujeneda spezifica” à spiegà Mussner.

La proporzion dla grupa ladina permez ala grupa tudëscia y taliana ne depënd nia me dala detlarazions ladins dassëules. La populazion ie tla valedes ladines cresciuda de manco permez ala ziteies. “Imigrei da d’autri stac vën dantaprima tla Talia y se sënt perchël agreghei ala populazion taliana,  al plu ala grupa tudëscia, ma plu rie ala grupa ladina” à di l assessëur ladin. Perchël à la Jonta provinziela metù dant che la detlarazion de grupa de rujeneda possa chësc autonn me fé i zitadins cun residënza taliana.

Te si relazion à Werner Stuflesser, presidënt dl’Academia Europeica Eurac spiegà aspec tecnics dla detlarazion, mustran nce su la cunseguenzes. L pruporz defënd dantaprima la mendranzes, ma te vel caji ne possel nia tenì cont de pitla cumpëides: tlo iel unì nunzià l bujën de n pruporz flessibl.
La Cumpededa dla jënt y l pruporz dal pont de ududa giuridich à prejentà Francesco Palermo, diretëur dl istitut per l stude de Federalism y Regionalism. L costituzionalist à nce rujenà dl’evoluzion di istituc, de profii paredlei y nternaziunei y à pona mo fat valutazion giuridica de chësta materia.

Sëuraprò ala campania “Sambën ladin/a”, à l di dla Cultura Ladina pità nfurmazion y aprufondimënt sun la detlarazion de grupa de rujeneda, de prima man dajan ucajion de damandé stlarimënc.

as

Galaria dales fotografies

Uni un dëssa detlaré la grupa de rujeneda che l sënt dedite: Florian Mussner pra l Di dla Cultura Ladina

Downloads