Atualità

Politica | 03.01.2012 | 18:22

Zënter de documentaziun storica sot le monumënt por la vitoria dess gnì arjigné cina la fin dl ann

USP - Intenüda de n ann, passa n miliun de euro investis ti intervënc d’adatamënt y alestimënt dl zënter de documentaziun; colaboraziun danter Stat, Provinzia y Comun de Balsan: chisc é i contignüs prinzipai dl’acordanza sön le monumënt por la vitoria firmé incö (ai 3 de jenà) tl Palaz Ducal. An po mëte man cun la realisaziun dla mostra ti locai sotite: "Al dess deventè n avenimënt, delibré da süa ciaria ideologica y la jënt dess podëi pormez", à sotrissé l’assessuria provinziala Sabina Kasslatter Mur.

Do dezenns de polemiches gnarà le monumënt dla vitoria a Balsan metü te n contest storich sciöche post dl recort olache düć ti po pormez. L’acordanza sotescrita incö (ai 3 de jenà) tla sënta dl Comissariat dl govern dala assessuria provinziala Sabina Kasslatter Mur, en rapresentanza dl presidënt dal Provinzia Luis Durnwalder, y dal ombolt de Balsan Luigi Spagnolli garantësc n’adoranza aslöma dles ressurses finanziares metüdes a desposiziun dai ënć publics che fej para al proiet, che dess splighé y contestualisé le monumënt fat sö danter le 1926 y le 1928: le Stat (Direziun regionala por i bëgns culturai y dla contrada dl Venet) à mëtü a desposiziun 834.788,75 euro, la Provinzia y le Comun de Balsan 100.000 euro porom, indöt passa n miliun de euro che gnarà tut ca por adatè les lercs che va debojëgn y arjigné ca la mostra. Ala zerimonia dla sotescriziun êl, en rapresentanza dl Minister por i bëgns y les ativitês culturales, le Diretur regional por i bëgns culturai y dla contrada dl Venet, l’ architët Ugo Soragni, che é inće responsabl por l’atuaziun dl’acordanza.

Le comissar dl Govern Fulvio Testi à cuntè ći che al è sozedü dal scomenciamënt, dai 30 d’otober dl 2010, ćina al dedaincö "tl respet de dötes les sensibilitês" y à portè al'acordanza definitiva "obietif storich" dl Prefet. L'audanza é de jì inant "cun le medemo spirit propositif y costrutif" a na moda che la jënt ti pois pormez y che al ne vëgnes nia stromentalisé dai grups linguistics. L'assessuria provinziala por i bëgns culturai Kasslatter Mur à baié de "n bun scomenciamënt dl 2012" y à recordè le bojëgn de contestualisé n monumënt "che zelebrëia le fascism", y olache sce al manćia spligaziuns adatades "podésson miné che chë zelebraziun é tres ćiamò." Kasslatter Mur à dit ćiamò n iade che le monumënt ne gnarà nia trat jö, "ajache al mëss romagne sciöche avertimënt, azessibl y delibré dala ćiaria simbolica y ideologica." Al dedaincö ânse debojëgn "dl dialogh y da dè inant le savëi sön la storia." L’assessuria à rengrazié la Junta provinziala, le Stat y le Comun por so impëgn: "Cun la bona rajun dles porsones y de dötes les istituziuns laôron deboriada por tó y jì la conotaziun de divijiun che le monumënt rapresentëia tla sozieté zivila." An s’aôda che i proscimi vari por realisé la mostra, fejes a na moda che ara vais da daurì le zënter de documentaziun por la fin dl ann.

Chësta mostra – proponüda da na Comisciun metüda adöm da Soragni (presidënt) y dai storics Andrea di Michele, Christine Roilo, Silvia Spada y Hannes Obermair – documentarà la storia dl monumënt por la vitoria y sü significać ideologics, sciöche inće plü en general ći che é sozedü a livel local dal 1918 al 1945 lié ales ditatöres fascista y nazionalsozialista. Les lercs tematiches, te 13 locai sön na spersa de feter 700 mq, mostra la storia y interpretaziuns dl monumënt, la Gran Vera, la mudaziun de sovranité, la nasciüda dl regim y les faziuns dl mudamënt autoritar, la creaziun dla cité taliana, i palac dla politica y militars, la formaziun, l’ert y la cultura, la politica soziala y l'industrialisaziun, les semirurales, les opziuns y la secunda vera mondiala, la fin dl conflit y la nasciüda dl pröm Statut d’autonomia.

Pro la sotescriziun dl'acordanza à l’ombolt Spagnolli sotrissé tan important che al é "da ti mëte a desposiziun ala jënt lercs nöies por imparè a conësce damì le tëmp storich sön chël che nosta convivënza se basëia, y da realisé tres le savëi n dagnì de pêsc." L'architët Soragni à laldè le laûr fat ćina śëgn. La dorada dl’intenüda, cun laprò les colaudaziuns che va debojëgn é de n ann, y po gni arlungiada de sis mëisc, ater co tl caje de rajuns documentades de majera forza. Por controlè l’atuaziun dl’acordanza él gnü metü sö inće n collegium de verda metü adöm da trëi componënć nominà un dal Minister, un dal Comun y un dala Provinzia.

usp