Museums | 02.04.2013 | 08:44

Ai 12 d’aurì inauguraziun dla “M12” tl Museum Ursus ladinicus

USP – Tl Museum Ladin Ursus ladinicus él gnü arjigné na seziun nöia dedicada ala laûrs nöia M12. En vëndres ai 12 d’aurì, dales sis da sëra, gnaràl daurì chësta seziun nöia tla Ćiasa dles Uniuns J.B. Rinna a San Ćiascian.

Tla nöt dai 7 ai 8 de jügn dl 2012 él stè sön la superstrada MeBo n inzidënt spetacolar cun na laûrs. Al é vëi che le ciafêr dl auto y la porsona dlungia ne s'à fat nia, mo l'auto ê desfat daldöt y la laûrs raitada sot é morta. Chësta laûrs, nominada M12, ti é gnüda dada dala Junta provinziala al Museum Ladin Ursus ladinicus y é gnüda recostruida perfetamënter da Meinrad Forer da Gais, che é n modeladù de tiers da na gran esperiënza. So capolaûr sarà da odëi dai 12 d'aurì inant tl Museum Ladin Ursus ladinicus a San Ćiascian.

La laûrs M12 â presciapüch dui agn y mez, ê 1,7 m lungia y pesâ 108 kg canche ara é gnüda raitada sot. Al scomenciamënt de jügn dl 2011 s'un êra jüda demez dala uma y â metü man da rodè intoronn; chësc comportamënt é tipich por i pici mandli. Ara ê jüda a süd cuntra le Lêch de Garda, spo indô a nord dl Trentin, olache ara s'â unì a so fre M13. Ti mëisc daldô êra rodada intoronn danter l'Austria y la Svizera, denanco rové tl Südtirol y gnì raitada sot.
La laûrs rossa ê bele tles Alpes tl tëmp dl ursus ladinicus dan da feter 40.000 agn. Tratan la fasa prinzipala dl tëmp dles dlaciaziuns dan da 24.000 agn éra indere scomparida tl'Europa zentrala y tles Alpes. Por ti sciampè al frëit s'àra spostè te raiuns plü a süd; la laûrs dl ander n'ê indere nia stada buna da le fà, por rajuns che i ne conesciun nia, y é morta fora.

Tres le model dla laûrs nü M12 vara da fà n confrunt diret danter la laûrs rossa y l'ursus ladinicus dl ander de Conturines, che alda pro les laûrs dl ander. Invers ales laûrs dl ander, che ê erbivors, é la laûrs rossa n onivor, cossa che à n'influënza sön la dentadöra y la forma dla crëpa. Tres süa gran capazité da s'adatè y süa vëia da rodè intoronn é la laûrs rossa indô da ciafè te perts dles Alpes, ći che po portè a conflić cun les porsones, sciöche an vëiga dal ejëmpl dla laûrs M13 copada dan da püch tla Svizera.

Pro l'inauguraziun cun l'assessur ladin Florian Mussner, baiarà Bruno Svaldi de sciöche l'inzidënt é gnü a s'al dè, Herwig Prinoth dl Museum Ladin tignarà n pice referat sön la laûrs rossa y le modeladù de tiers Meinrad Forer spligarà l'imbalsamaziun dla laûrs. Dl cheder musical se crüzia le cor de dlijia da San Ćiascian. Do la pert ofiziala, che vëgn tignida tla Ćiasa dles Uniuns J.B. Rinna, junse deboriada tl Museum Ladin Ursus ladinicus a inauguré la laûrs imbalsamada M12.

Tl Museum de Sciënzes Naturales a Balsan gnaràl daurì en lönesc, ai 15 d'aurì (dales 18.00) na mostra speziala dedicada ala laûrs "M14".

---
I colaboradus di media é dër bel invià al'inauguraziun y a lascè alsavëi chësta novité.

usp

Galaria dales fotografies

Inauguraziun dl M12 tl Museum Ladin Ursus ladinicus, ai 12 d’aurì dales 18:00 a San Ciascian.

Downloads