Atualità

Scora ladina: Franz Vittur á presenté sües "recordanzes de n maester"

Le coliamënt dl svilup dla scora ladina cun les recordanzes personales dl maester, diretur y intendënt da denant Franz Vittur é tl zënter dla publicaziun nöia „recordanzes de n maester“ che é gnüda presentada incö (04 de jügn) a Badia. Le liber é gnü dé fora dal Ciamp Inovaziun y Consulënza dl Departimënt Educaziun y Cultura Ladina.

Tratan la presentaziun (d.m.c.): le diretur dl Ciamp Inovaziun y Consulënza Felix Ploner, l'intendënt Roland Verra, l'autur Franz Vittur, Daria Valentin (letorat) y l'assessur Florian Mussner. (Foto: USP/rc)

Reflesciuns personales che se coliëia cun le svilup dla scora paritetica tles valades ladines tl Südtirol do la secunda vera mondiala cina aldedaincö - „recordanzes de n maester“ é le titul dl liber nü Franz Vittur, cun chël che l’autur descrí so percurs de laur y les sfidades prinzipales dles inciaries desvalies da maester (1946 – 1958), diretur (1958 – 1975) y intendënt (1975 – 1992). La publicaziun, scrita te forma autobiografica, é gnüda presentada incö, vëndres ai 4 de jügn, tla biblioteca Sas dla Crusc a Badia. La perioda dles recordanzes dl autur Franz Vittur condüj le letur dal ann 1934 ai agn dla pröma scora ladina dal 1945 inant cina l’ann 1992 (contlujiun dl percurs da intendënt y spo da presidënt dl IPL tl 2002) y rapresentëia insciö na panoramica de valüta storica dl svilup dl sistem scolastich dl grup linguistich ladin tl Südtirol.

L’autur instëss Franz Vittur á sotligné tratan la presentaziun "la gran importanza dl laur dl maester, na beliscima profesciun che mirita n gran reconoscimënt y che é le pilaster fondamental, adöm ai scolars, de vigni sistem scolastich." L’intendënt da denant á recordé inant che "le scrí  y baié de scora te na manira personala é sté n prozes de liberaziun: tratan mi percurs professional ái albü la fortüna da ester te na posiziun, olache al ê da tó de gran dezijiuns dër importantes sön le dagní dla scora por le grup lingustich ladin."

Dezijiuns che á porté a de gran früc por la scora ladina y che é la basa ciamó aldedaincö por le svilup dla scora paritetica tl dagní, do la minunga dl assessur Florian Mussner che á recordé che la publicaziun nöia de Franz Vittur é n liber „cun n gran contignü che descrí les vijiuns y idees dl intendënt Vittur che ne á nia ma dé n gran contribut por le svilup dla scora ladina, mo ince tres les lies culturales y sciöche scritur.“

Ince l’intendënt da sëgn Roland Verra, che á surantut l’intendënza da Franz Vittur dl 1992, á sotligné che „chësta opera é n contribut important por la conescënza dla storia dla scora ladina, te chëra che l’autur Vittur nes á dé na testemonianza personala de na porsona che se á tres sintí sciöche n maester, y chësc me pënsi, che sides na cossa daldöt bela.“ Ince por le diretur dl Ciamp Inovaziun y Consulënza Felix Ploner, che recorda che l’intendënt da denant Franz Vittur á fat döta la cariera scolastica, da scolar, studënt, maester, diretur, ispetur cina a intendënt, él „en gran onur da podëi publiché söes recordanzes, él pö ince sté le pröm presidënt dl Istitut Pedagogich Ladin.“

Franz Vittur descrí tla publicaziun nöia naota sües esperiënzes y reflesciuns sciöche scolar y studënt recordan ince i agn dla secunda vera mondiala. I capitui daldô trata dl tëmp do la secunda vera, dles esperiënzes de Vittur naota sciöche maester a Badia (1946 – 1958) y daldô tla direziun dles scores (1958 – 1975) y tl’intendënza (1975 – 1992). Le svilup dla scora paritetica, les sfidades dles inciaries desvalies da maester, diretur y intendënt, l’insegnamënt dl ladin tles scolines y tles scores, la relaziun cun la politica y la recordanza de n valgönes dles porsones che á caraterisé le svilup dla scora paritetica é danter l’ater les chestiuns prinzipales che l’autur descrí tla publicaziun nöia. Le liber é gnü dé fora dal Departimënt Educaziun y Cultura Ladina, Ciamp Inovaziun y Consulënza. Plü informaziuns pón ciafé sot a: www.pedagogich.it

 

N valgönes informaziuns sön Franz Vittur

FRANZ VITTUR, na biografia cörta:

Nasciü a Badia ai 04.10.1928. Maridé cun Agnes Valentin. Mitans/möt: Gabriella, Verena, Daniela, Claus. Matura da maester, Maran 1946. Laurea de filosofia y pedagogia, Université de Firenze 1955. Ejam de concurs da diretur, Roma 1962. Ejam de concurs da ispetur, Roma 1975. Maester a Badia 1946–1958. Diretur dles scores elementares dla Val Badia 1958–1975, cun Gherdëna 1966–1970. Pröm intendënt dles scores dles valades ladines 1975–1992. En ponsiun dal 1993 incá, do 47 agn de sorvisc te scora. Presidënt dl IPL dal 1988 al 2002. Comëmber fondadú dla Uniun di Ladins 1948 y por tröc agn mëmber dl consëi dla Uniun Ladins Val Badia. Por n  tëmp cört ince presidënt dla Union Generela di Ladins dla Dolomites (UGLD). Comëmber fondadú dla lia Ert por i Ladins (EPL) 1962 y por 30 agn mëmber dl consëi d’aministraziun y vizepresidënt. Dal 1962 al 1990 redadú dl sföi cultural »Rezia« dé fora da EPL. Mëmber dla Consulta culturala ladina dal 1965 al 1993. Comëmber fondadú dl’Assoziaziun provinziala Alcolisć en tratamënt (APCAT) 1990, y por ot agn so presidënt. Mëmber fondadú y presidënt dl Istitut Pedagogich ladin (IPL) dal 1988 al 2002.

Publicaziuns: A-B-C Pice vocabular ladina-talian-todësch (adöm cun d’atri), 1950 – Cianties y rimes, 1961 – L Ladin dla Val Badia, Beitrag zu einer Grammatik des Dolomitenladinischen (adöm cun d’atri), 1968 – Inrescida sön la scola d’oblianza dles valades ladines de Gherdëna y de Badia, 1990 – Vire la vita, 1994 – Una vita una scuola, Ein Leben eine Schule, ediziun taliana y todëscia, 1994 – Fora por les sajuns dla vita, 1995 – P. Ilarione Valentin, missionario, 2003 – P. Pasquale Crazzolara e la sua Africa, 2005 – Sön les pedies y i fostüs dla scola ladina, 2007 – Canch’al vëgn sorëdl lad./tal./tod., 2009 – La cöra d’animes tla Val Badia y sü proi, 2009 – Vocaziuns religioses y de convënt, 2011.

rc

Galaria dales fotografies