Sëurandat uneranzes de merit y pest dla mendranzes
USP – Sun l di, avisa 65 ani do la sotscrizion dl Tratat de Paris à la Jonta provinziela de Bulsan (NCUEI) ai 5 de setëmber sëurandat l’uneranzes de merit tl Ciastel Tirol. Nuef sustenidëures dl Südtirol à pudù pië do la uneranza y per l segondo iede iel nce unì sëurandat l pest dla mendranzes che à giapà la Union federalistica dla grupes etniches europees (FUEV).
L 5 de setëmber, l di canche tl 1946 ova Alcide Degasperi y Karl Gruper sotscrì l Tratat de Paris y nsci l documënt de fundazion dl’Autonomia dl Südtirol, vel sciche di de festa (nia ufiziel) dl Südtirol. Dal 2008 tol la Jonta provinziela n chësc di ucajion de uneré persunaliteies che à sustenì l Südtirol da dedora ti ciamps dla scienza, politica, ert, aministrazion, sport, economia y soziel.
Na sozietà muessa se svilupé da dedite ora, à dit l presidënt Durnwalder tl Ciastel Tirol, ma chësc ne va nia dassëul. „L ie debujën de persones che fej de plu che no me si duvier“. Nuef de tel persunaliteies ie unides uneredes tl Ciastel Tirol, „sciche sëni de recunescënza da pert de 507.000 zitadines y zitadins dl Südtirol“ à dit Durnwalder.
L di y la luegia dla sëurandata ne ie nia unic cris ora a cajo. L anuel dl Tratat de Paris lecorda ala fundamëntes dl’Autonomia, „che la Talia y l’Austria à ntlëuta fat bën a azeté l cumpromis y dl de ju te luegia ufiziela, ajache ntant iel unit ora na region de ejëmpl“ à dit Durnwalder. L suzes dl’Autonomia ie nce merit di sustenidëures da dedora. Ëi à scrit pea la storia contemporanea dl Südtirol. „Perchël ons cris ora l Ciastel Tirol, ajache l ie na luegia dl tuché adum dl Tirol, ma nce n museum dla storia de nosc raions“ à dit l Presidënt dla Provinzia.
L’uneranza de merit dla Provinzia de Bulsan ie chëst ann unì sëurandat per l segondo iede. Danter i unerei iel nce l scultëur Richard Agreiter che vif tl Tirol y che à ravises ladines. Ël à dunà si avëi artistich al Museum Ladin Ciastel de Tor nvian via la fundazion Richard-Argreiter per premië uni trëi ani n scultëur o na scultëura dl Tirol storich. „Nosc mpëni sarà de fé a na maniera che chësta arpejon y l pest d’ert devënte n anel de liam danter l Tirol y l Südtirol“ nscì Durnwalder ti dijan a Agreiter che: „Savon da sciazé che Vo ëis daniëura abù stolz de vosta ravises tl Südtirol“.
I premià cun l’Onoranza de Mirit
Prof. Richard Agreiter, nasciü dl 1941 a Strobnitz (Böhmen), artist lëde, scultur, stüde al’Academia roiala de Sciënzes y Beles Erts a Bruxelles, dl 2004 ti dàl süa arpejun artistica al Museum Ladin a San Martin de Tor, dl 2007 vëgnel metü so la Fondaziun Richard Agreiter che surandà vigni trëi agn le „Pest d’ert por la scoltöra Richard Agreiter“.
On. Dr. Renato Ballardini, nasciü dl 1927 a Riva del Garda, avocat, atif tla resistënza cuntra le nazionalsozialism, é naôta pro le PSI, daldô pro le PCI y PDS, dl 1958 al 1979 deputat dla Ćiamena, presidënt dla Comisciun costituzionala, corespondënt dl Govern sön le secundo Statut d’Autonomia tla Ćiamena di deputać, ala fin di agn 70 cater agn alalungia vizepresidënt dl Parlamënt Europeich.
On. Dr. Gaetano Gifuni, nasciü dl 1932 a Lucera (FG), iurist, mët man süa cariera tl’aministraziun dl Senat, de chël che al devënta spo Secretêr general, daldô Minister por i raporć cun le Parlamënt (1987), dal 1992 al 2006 Secretêr general tl Quirinal sot i Presidënć dl Stat Oscar Luigi Scalfaro y Carlo Azeglio Ciampi, dal 1992 inće aconsiadù de stat.
Helmut Kritzinger, nasciü dl 1928 a Sarnthein, maester y jornalist, do ot mëisc de prijonia porvia de „propaganda antinazionala“, val a stè dl 1961 a Desproch, dailò aconsiadù de comun, mët sö le „Tiroler Seniorenbund“, dal 2002 al 2008 mëmber dl Consëi federal austriach, tl pröm mez ann dl 2008 él so presidënt y à insciö la secunda funziun statala austriaca plü alta.
Franco Pasargiklian, nasciü dl 1951 a Milan, espert de proteziun zivila, caporedadù dl foliet mensil „La Protezione Civile italiana“ - le portausc dla proteziun zivila taliana - che vëgn fora da passa vint agn, y porchël porsona de referimënt importanta por la proteziun zivila dl Südtirol. Cun le sostëgn de Pasargiklians él inće gnü metü sö la fiera dla proteziun zivila CIVILPROTECT.
Dr. Herbert Neumayer, nasciü dl 1932 a Korneuburg (Niederösterreich), iurist, dl 1963 scomenciamënt tla Canzlaria federala, naôta diretur dl Sorvisc ministerial, dal 1978 al 1997 diretur dl Sorvisc Stampa federal sot ai cater canzliers federai Bruno Kreisky, Fred Sinowatz, Franz Vranitzky y Viktor Klima, olache al scomëncia le laûr de barat de jornalisć danter l’Austria y le Südtirol.
Dr. Claudio Riesen, nasciü dl 1953 a Davos (CH), avocat, dl 1977 scomenciamënt tl’aministraziun dl Ćiantun di Grijuns, dal 1980 al 1990 vizediretur dla Canzlaria, dal 1991 inant surastant dla Canzlaria ćiantonala, dui iadi surastant dl Comitê diretif dla Arge Alp, dal 1991 al 1996 mëmber dla delegaziun dles tratatives dla Svizera por la Convenziun dles Alpes.
Dr.a Carla Scoz, nasciüda dl 1940 a Trënt, iurista, sciöche colaboradëssa dla Presidënza di ministri de plü agn alalungia secreteria dla Comisciun di sis y di dodesc, daldô vizedireturia dl Cabinet tl Ministêr por i raporć cun les Regiuns, dal 1995 al 2000 sciöche inće tl pröm mez ann dl 2007 Comissara dl Govern tl Südtirol, daldô ispeturia aministrativa tl Ministêr dl Intern, dal 2006 inant inće tl Consëi dl’université dl’Université Lëdia de Balsan.
Prof. Ludwig Zack, nasciü dl 1934, dl 1967 val pro la lia Kolping austriaca, dal 1969 al 2006 él a će dla lia y trasforma „Kolping Österreich“ da na lia artejanala scëmpla te na lia soziala cristiana moderna.
Premiada cun le Pest dles Mendranzes
La FUEV, l’Uniun federalistica di grups etnics europeics, rapresentada da so presidënt, le dr. Hans Heinrich Hansen, metüda sö dl 1949 sciöche federaziun dla rapresentanza dles mendranzes etniches tl’Europa, tol ite intratan passa 80 organisaziuns de passa 30 stać europeics y se dà jö por le mantignimënt de süa identité, so lingaz y süa cultura. La FUEV refodëia le separatism y les intenziuns de spostè i confins a chëres che an ti va do cun la forza, y s’engajëia por la conviënza en pêsc y la soluziun di problems dles mendranzes aladô de raporć de bona vijinaza. Tl cheder de süa ativité ne n’à la FUEV nia ma laurè fora prinzips por n dërt di grups etnics europeics, mo inće la „Cherta dles mendranzes nazionales autoctones tl’Europa“.
as
Galaria dales fotografies
Landeshauptmann Durnwalder über die Bedeutung des Verdienstordens
- Scarica il file audio 367 kb
