Di dla Scola Ladina: de plu culaburazion, rujenedes y mujiga

USP - L ann de scola nuef tla valedes ladines iel unì nvià via (NCUEI) ai 09 de setëmber tl’università a Persenon, cun dl Di dla Scola Ladina tl sëni dla mujiga. Te chësc di de furmazion y ancunteda iel unì jit plu sot al valor dla mujiga tl’educazion. L assessëur provinziel ala scola ladina à fat n apel a de plu culaburazion danter istituzions, scoles y families.

Pra l Di dla Scola Ladina à Durnwalder sorissà la mpurtanza de savëi de plu rujenedes per i jëuni che vën do

La nuviteies che porta l ann de scola nuef reverda dantaprima la reforma dla scola auta. Al nseniamënt de de plu rujenedes, la pert sterscia dla scola ladina, vëniel da chëst ann mo dat n majer pëis cun la segonda ëura de ladin. Per l proscimo ann vëniel anjenià nsenianc y materiai de scola per nsenië vel materia tecnica nce per nglëisc. “Me cun l tudësch y talian ne ruven al didancuei nia plu lonc, l ie debujën de savëi na terza y cuarta rujeneda” à dit Luis Durnwalder a duc chëi che lëura tla Scola Ladina, “ajache chiche sà de plu rujenedes se fajerà scialdi plu saurì tla vita”. L nseniamënt de nfurmatica y vel materia economica tla rujeneda nglëija juderà i sculeies ladins nce a zapé ite tl’università plurilinguistica.

La majera nuvità che vën cuncretiseda cun la reforma dla scola auta reverda la scoles prufesciuneles. L’aministrazion ie unida ntegreda tl ciamp de atività dla ntendënzes scolastiches. Tla realtà pratica ladina cumporta chësc che la scola prufesciunela a Urtijëi unirà meneda, deberieda cun l Istitut d’Ert, da na direzion unificheda.

L’atività di nsenianc, dla scola y scolina ie unida valoriseda dassënn dal’autoriteies ntan la giaurida dl Di dla Scola Ladina. L ie unì fat referimënt ala funzion educativa y l judé pea a dé plu pëis ala identità culturela ladina, funzions che va a pèr cun l nseniamënt nstës. L assessëur ala scola ladina à metù a cuer de curé de plu la culaburazion danter istituzions, scoles y families. “Ti ultimi ani iel unì fat strutures scolastiches che tën veramënter l var cun i tëmps, chësc per dé la puscibltà de na bona furmazion per nosc jëuni. Śën ie unì l mumënt che nce chëi che lëura te chësta strutures dëssa culaburé de plu per arjonjer mo na miëura furmazion per i sculeies y rafurzé l’identità ladina” à dit Florian Mussner.

N cont de nuviteies aministratives à l’autoriteies sorissà dl bujën de na evaluazion dla scola da dedora. “Sciche scola ladina sons massa pitli y massa puec per se analisé nstësc” à dit l assessëur ladin, che se mbincia n gremium de evaluazion autonom che valutea la scoles de duta la provinzia y che sà n nëut pra la mendranzes. Aldò dl ntendënt ala scoles ladines dëssa l’evaluazion unì ntenduta sciche n aiut per miuré y crëscer for inò. Na nuvità che unirà laureda ora per l proscimo ann de scola reverda l calënder de scola. Tlo se tratela de ruvé a una per n’ena de scola da 5 o da 6 dis y de unifiché i dis de feries. “La dezijion che unirà tëuta dëssa a uni maniera tenì cont dla families” à dit l presidënt Durnwalder. Per l daunì uniral nce refurmà l’ejam dla scola mesana ulache n uel dantaprima smëndrì i dis de ejam.

Per n auter ann iel udù dant che la scoles de mujiga dëssa unì ntegredes tl ciamp de atività dla ntendënzes. Perchël ie l scumenciamënt dl ann de scola tla valedes ladines nce unì dedicà ala mujiga. “La mujiga dà esprescion al spirt dla persona y la dà n mpuls creatif ala vita” à dit Roland Verra a nsenianc y respunsabli, “la mujiga nes juda nce a fé muever richëzes che on dedite, perchël possa la scola se jué dl’educazion musichela per potenzié carateristiches positives dl sculé y nsci judé a furmé na persona globalmënter ntiera che possa se realisé tla vita”.

Ciuni che ie i valores dla mujiga tl’educazion à prejentà l prufessëur Franz Comploj, Digan dla Facultà dla Scienzes dla Furmazion. Te n referat sun la mpurtanza y l valor dla mujiga tl ciamp dla educazion ie ël jit plu sot a chësc argumënt (juntà a pert).

Di valores che la scola y l’educazion n generel dëssa dé inant trata nce l’ultima edizion dla revista per la scoles ladines “Aules” che ie unida spartida ora ntan l Di dla Scola Ladina a Persenon.

as

Galaria dales fotografies

Scola Ladina tl sëni dla mujiga, culaburazion y dla rujenedes

Durnwalder: chiche sa de plu rujenedes se fajerà plu saurì

Durnwalder: de plu ladin y ngleisc tla scola ladina

Verra: l valor dla mujiga tl¿educazion

Mussner: de plu culaburazion tla Scola Ladina