Situazion atuela de stieres per ladins: mudazions tres l pruporz nuef

USP - Tl’Aministrazions publiches dl Südtirol ie la stieres per la populazion ladina resservedes aldò dl pruporz. La cumpëida atuela puderà ti proscimi mënsc unì mudeda: “Sun la basa dl pat de stabilità se à l Stat damandà na reduzion generela dla siteres, ma la reduzion dla stieres ladines possa d’autonn mo giapé na corezion tres i resultac dla cumpededa dla jënt che ie la basa dl pruporz” sorissea l assessëur Florian Mussner.

La spartizion de stieres publiches do grupa de rujeneda depënd dala detlarazion de grupa de rujenda che unirà d’autonn fata da nuef.

La stieres publiches tla Provinzia de Bulsan partides aldò dl pruporz, ie aministredes te cater ciamps prinzipei: tl’Aministrazion provinziela, tl’Unità sanitera, tl’aministrazions de raion y tla istituzions stateles. Leprò ruva mo la stieres per nsenianc de scola che depënd dala iscrizions di sculeies y nia dal pruporz. Sun de dut 37.726 stieres ie 1.399 ududes dant per la populazion ladina.

Tl’Aministrazion provinziela n generel y tla scoles publiches iel 18.515 stieres, per i ladins iel udù dant 724 stieres. La cumpëida de stieres de nseniamënt depënd dala iscrizions, nsci iel chëst ann 87 stieres a tëmp plën tla scolines ladines, 326 stieres tla scoles, 5 tla scoles prufesciuneles y 22 tla scoles de mujiga cun leprò mo 15,5 stieres per culaburadëures per l’integrazion. Dantaldut per la scoles autes iel nce da cunscidré i sculeies ladins che va ora dla valedes a scola.

Ti ufizies dl’Aministrazion provinziela iel de ndut udù dant 4.156 stieres, aldò dl pruporz ie 181 stieres resservedes ai Ladins. La situazion atuela mostra su che me l 83% de chëstes ie efetivamënter curides. I Ladins à dantaldut mustrà puech nteres ala stieres dla cuarta y cuinta cualifica funziunela, stieres per chiche à doi ani de scola auta y che reverda assistënza de secretariat o lauranc cualifichei. Te chësta categuria ne ie plu de mesa stieres per Ladins nia curides. Chësc se spiega dala destanza danter luesc ladins y la stiera: trueps ne uel nia fé l viac o jì a sté te zità per la cundizions de lëur che pieta la stiera de chësta categuria. “Te uni categuria de cualifica funziunela ne iel nia mesun curì duta la stieres aldò pruporz. Chëla stieres che i Ladins ne à nia curì dëssa perchël unì spustedes te na categuria plu auta tl ciamp dla furmazion y cultura” dij l assessëur provinziel ladin.

La lege finanziera provinziela se damanda aldò dl pat de stabilità de smëndrì 555 stieres provinzieles. Per la populazion ladina tumëssel, nchin tl 2015, demez 24 stieres. “La reduzion de stieres per i Ladins possa chëst ann d’autonn mo giapé na corezion aldò di resultac dla cumpëida dla jënt. La stieres provinzieles vën partides aldò dl pruporz y l pruporz ie l resultat dla detlarazion de grupa de rujeneda pra la cumpëida dla jënt che unirà de utober fata da nuef” spiega Florian Mussner, “chësc uel di che  sce l ie de plu che se detlarea ladins, giaterà la populazion ladina nce de plu stieres”.

La stieres tl’Unità sanitera y tla’aministrazions de raion ne vën nia partides aldò dl pruporz a livel provinziel, ma aldò dla situazion de raion. Nsci se ova tl raion saniter de Burnech 14% dla populazion detlarà ladina, 4,6% se ova detlarà tl raion saniter de Bulsan. Tl raion de Burnech iel atualmënter 154 stieres curides da culaburadëures ladins, che ie l 10,2% (de 1516 stieres). 65 ladins lëura tl raion saniter de Bulsan che fej ora l 1,7% (de 3824 stieres), 33 ne n iel a Persenon (2,27% de 1451) y 5 a Maran (0,2% de 2485). Cumpedan adum duc cater raions saniteres ruven sun 257 stieres curides da ladins, che fej ora 2,8% de ndut 9277 stieres.

L medemo sistem de partizion iel nce pra la cumuniteies raioneles cun 13,4% detlarazions ladines tla cumunità de Puster y 18,8% dla detlararazions tla cumunità Salten-Scilier. Tla 7 cumuniteies de raion iel de ndut 1702 stieres, de chëstes ie 74 curides da ladins (4,3%). La majera pert de chësta stieres ocupedes da ladins, plu avisa 43, ie tla Comunità raionela Salten-Scilier (21%), che ie cun 4,5 stieres sëura l pruporz. Ta comunità de Puster lëura 31 ladins (10%) che ie nia cis 9 stieres sota l pruporz. Aldò dl prupoz ëssa i ladins de ndut mo rejon de 10 stieres de plu, sce n cumpëida adum duta la cumuniteies de raion.

Te duc i chemuns y cunsorc de chemuns lëurel 4.405 persones, 4,1% (181) ie ladins. Gran pert di 116 chemuns tl Südtirol ie me pitli. La rejon de 4,37% dla stieres aldò dl pruporz vën matematicamënter me a valëi (sun na stiera a tëmp plënn) sce l ie amaca 23 dependënc.

D’autra istituzions a livel local sciche chëles per la pensions o l’atività speziela di Servijes soziei à de ndut 3.034 dependënc. De chisc iel me 83 de rujeneda ladina che fej ora na proporzion teorica de 2,73%.

Nce la stieres stateles tl Südtirol ie partides su do l pruporz. Chëstes reverda suneries y istituc de carater statel sciche l INPS o INAIL, ma nce agenzies, la ferates y la posta. De ndut 3.827 ie 163 stieres ududes dant per ladins, chësc fej ora l 4,26%. La jënt ladina cuer te chësc mumënt me 70 stieres stateles. 93 stieres stateles ududes dant per ladins ne ie nia curides.

Stiers publiches per ladins

 

stieres
de ndut

stieres
per ladins

Provinzia de Bulsan*

18.515

724 (3,91%)

Uniteies saniteres

9.277

257 (2,77%)

Chemuns y Comuniteies raioneles

6.107

255 (4,18%)

Istituzions stateles

3.827

163 (4,26%)

de ndut

37.726

1.399 (3,71%)

(* La stieres de nseniamënt te scola ne depënd nia dal pruporz, ma dala iscrizions de sculeies.)

 

 

as

Galaria dales fotografies