Material nuef per l nseniamënt te de plu rujenedes tla scoles mesanes ladines
USP - »Universum«, »Dolomites«, »Laboratorium« ie la trëi pertes de METGEO che unirà prejentedes proscimamënter tla scoles mesanes de Gherdëina y dla Val Badia. METGEO ti dà tla mans ala scoles mesanes n mesum cuncret per pudei mëter ndroa la didatica ntegreda dla rujenedes. Chësta didatica inovativa dla rujenedes pëia aldidancuei bele via tla scolines y dëssa jì inant te duta la scoles.
Tla enes che vën uniral sëurandat da pert dl ex-Istitut Pedagogich Ladin – sën »Ciamp Inovazion y Consulënza« – ala scoles mesanes dla Val Badia y de Gherdëina l material per l proiet »METGEO«. L se trata de doi libri y de na mapa cun uniteies didatiches per l nseniamënt dla geografia ma nce de truepa autra materies, aldò dl’Educazion Linguistica Ntegreda. Chësc material ie unì laurà ora a na maniera che argumënc che à da nfé cun la geografia sciche l tlima tl raion dla Dolomites, l tëmp, la temperatura, i mudamënc tlimatics y la cunseguënzes per l ambient y per la vita n generel y trueps d’autri posse unii tratei te na maniera interdisciplinera y tla cater rujenedes ladin, tudësch, talian y nglëisc. L fin che n uel arjonjer cun chësc proiet ie sibe de ti pité ai sculeies l’ucajion de lauré te de plu rujenedes sun un n argumënt, che nce de i sensibilisé a n cumpurtamënt respunsabl ti cunfronc dla natura y dl ambient.
L material i infati partì su te trëi pertes: »Universum«, »Dolomites«, »Laboratorium«.
»Universum« ie n liber che trata de argumënc de meteorologia n generel sciche l’atmosfera, l tëmp, la temperatura, la ciadedes y autri. L vën dantaldut dat nfurmazions basileres sun la tematiches ma l vën nce fat referimënt ala situazion spezifica de nosc raion y per stlarì miec l cuntenut ie truep fenomenns ilustrei cun grafiches o fotografies. L ne mancia nia sperimentazions y eserzizes per i sculeies che ti permët de passé dal mparé teorich a chël pratich.
»Dolomites« se tlama l segondo liber y coche l titul dij se dal ju cun argumënc che à ades mé da nfé cun nosc raion sciche l tlima tlo da nëus, l ciuldì de cër fenomenns tlimatics, l permafrost y la cunseguënzes per nosc dlacieres, la ciadedes y la cunseguënzes per l turism, l turism y l ambient, la formes de energia y autri.
La rujeneda de basa de chisc doi libri ie l talian, ma l vën for inò giamià ju rujeneda per ti dé ai sculeies l’ucajion de lauré te de plu rujenedes sun na cërta tematica, slargian ora a chësta maniera si cumpetënza linguistica.
»Laboratorium« ie na mapa cun 7 uniteies didatiches per 7 materies desvalives sciche la mujiga, la scienzes, l ladin, l nglëisc y d’autres. Uniuna trata n argumënt che a da nfé sibe cun la materia nstëssa che nce cun la meteorologia y ie scrita n pert tla rujeneda te chëla che la materia vën nsenieda, ma nce te d’autres.
Pra l’Educazion Linguistica Ntegreda se tratel de na vijion nueva dl nseniamënt dla rujenedes che pea via dal prinzip che per mparé bën doi o de plu rujenedes ne dëssen nia les spartì te na maniera categorica, ma n dëssa ti lascé lerch a mumënc de cunfront, y a situazions ulache n passa da una a l’autra, acioche i sculeies posse se rënder cont dla defrënzes y dla semianzes y svilupé cumpetënza y flescibeltà tl passé da una a l’autra rujeneda.
Suvënz ne abadons nia tant che la rujenedes se semea te si strutura (sintassa), tla paroles (lessich), tl sonn (fonetica-prosodia), tla forma (morfologia) y mo te d’autri aspec.
Sce doi o de plu rujenedes vën mparedes tl medemo tëmp, pò dij la neurolinguistica, se nuza nosc cervel de cumpetënzes che l à bele memorisà te una na rujeneda per les adurvé nce per n’autra; chësc vel p. ej. per truepa regules de gramatica o de ortografia, per paroles che se semea te doves o de plu rujenedes y per na bela cumpëida de d’autra carateristiches. De chësta facultà dl cervel dëssa i sculeies pudëi se nuzé per mparé la rujenedes cun manco fadia y tres cuntenuc che ti nteressea.
L material METGEO unirà prejentà ai nsenianc dla scoles mesanes de Gherdëina n vënderdi ai 09 de dezëmber a Urtijëi tl’aula magna dl ITE y a chëi dla Val Badia n lunesc ai 12 de dezëmber tla sala di destudafuech a S. Martin de Tor for dala 14.30 ala 16.30.
L cunzet de chësc proiet ie unì laurà ora dala nseniantes Alessandra Fabbian y Claudia Schrott, che à nce laurà ora i doi libri. La uniteies didatiches ie unides lauredes ora da Heidi Moser, Gretl Senoner, Guido Senoner, Ivan Senoner, Ladina Strappelli, Claudia Urthaler, Donatella Valletta. Felix Ploner ie l respunsabl dla grafica, la isp. Rita Gelmi ie la cunsulënta scientifica y Senoner Gretl la cuordinadëura dl proiet. Plu nfurmazions ie da giapé sun pedagogich.it.
usp
