Relaziun de Kompatscher al bilanz 2018: plü stabilité y autogovern
Na soma da spëne de 5 miliarg de euro por sotigní sanité, formaziun, welfare y svilupé inant le autogovern: la Relaziun de Kompatscher al bilanz 2018.
„I sun tl laur da realisé prësc düc i obietifs scric danc y che te n valgügn caji ânse ponsé che ne foss nia da arjunje”, á dit le presidënt dla Provinzia Arno Kompatscher presentan la Relaziun programatica al bilanz de previjiun 2018, l’ultima relaziun de chësta legislatöra. Al plenum dl Consëi provinzial á le presidënt sotligné la linia prinzipala de so govern: confermé les strategies sostenibles y mirades, che conzed da mantigní sorvisc de cualité por le bëgnsté dla popolaziun. “Por mirit de chëstes strategies messarál ester nosc obietif, tla perioda lungia, da trasformé le bëgnester te na prosperité reala”, á dit Kompatscher. La Junta confermëia l’impëgn da “pité soluziuns concretes ales tröpes sfidades atuales: cun le focus sön l’atenziun ala stabilité, potenzian ciamó deplü l’autonomia y jon inant cun na politica de valorisaziun dl teritore y dl liam cun la popolaziun.” Tlers ince i obietifs dl ultim ann dla legislatöra: condiziuns generales ciamó plü bunes por economia y laur, investimënc strategics te infrastrotöres, la promoziun de istruziun y formaziun, archirida y inovaziun, ecuiliber danter economia y ecologia. Y le presidënt á recordé che “dan dales gran sfidades de globalisaziun, de fenomens di migranc, mudamënc dl clima y dla digitalisaziun, ne podunse nia se anfidé da se isolé mo i messun ciaré da se impegné te n’Europa y por n’Europa dles Regiuns, adöm ai nüsc partner dl’Euregio y dl’EUSALP.”
Acordanza finanziara y competënzes nöies
Le bilanz de previjiun dl 2018 é de 5,985 miliarg de euro cun na cuota da podëi dé fora de 5,005 miliarg de euro y le sostëgn prinzipal sará ai seturs dla sanité, istruziun y dl welfare. La basa resta l’acordanza finanziara fondamentala cun le Stat (le Pat de garanzia), á dit Kompatscher, “che nes assigurëia sigurté de programaziun. A livel statal sunse dötaurela i susc a podëi adoré i avanc de aministraziun. Cun l’atualisaziun dl bilanz sunse insciö stá bugn da mëte lapró, vigni ann, ressurses ajuntives en confrunt a chëres dl ann da denant.” Kompatscher á recordé che te chisc cater agn á la Junta provinziala desmostré da ester buna da arjunje, adöm al Consëi provinzial y ai parlamentars a Roma y a Bruxelles, obietifs importanc: la competënza sön la definiziun dles entrades y sön les cutes locales, bëgn 16 normes d’atuaziun aprovades ti seturs plü desvalis, dal comerz, ala ciacia, al Parch nazional dl Stelvio y ales üties da munt. “I sun stá bugn da renforzé nosta autonomia y da ciafé zoruch n valgönes competënzes sciöche chëra sön l’energia idroeletrica. I sun drio á lauré sön normes d’atuaziun nöies sciöche la gestiun dla laurs y dl lu, la toponomastica, i orars de daurida dles botëghes y dla viabilité. Le percurs ne é nia chël de aziuns de stritoz, sciöche tla Catalogna, mo de tratativa”, á dit Kompatscher.
No a divijiuns y mürs nüs
Le Presidënt á renové l’invit ala sozieté da eserzité ativamënter partezipaziun y responsabilité. “Por podëi lauré sön nosc dagní cun nostres mans ne podunse nia conzede che al crësces te nosta sozieté divijiuns y mürs nüs. Tematiches che é gonot ti media sciöche la criminalité, la presënza dla laurs y dl lu, les vazinaziuns o l’adoranza de produc fitosanitars damana do debatüdes sotes y ogetives, y ne dess nia ester früt de slogans dl poplusim o campagnes mediatiches.” Por ci che reverda i migranc (“fenomen che reverda döta l’europa che ne é nia arjignada ca da le manajé”) á Kompatscher recordé che le Südtirol ospitëia dötaurela 1.650 asilanc assegná dal Stat, n numer plü bas dal’isté y scialdi plü bas dl Tirol. “I orun organisé l’assistënza te na manira da podëi conzede n’integraziun efetiva, porchël vëgn i migranc partis sö sön de pici grups te Comuns dl Südtirol. Al n’é nia da azeté la refodanza de n valgügn Comuns da tó pert al program de acoliënza y insciö ne mostron nia la solidarieté damanada a düc te chisc caji”, á dit le Presidënt. N apel ince da evité formes mediatiches de noeles falzes por aumenté la tëma y por ciafé vantaji politics. “Tl Südtirol ne él degöna prestaziun dla Provinzia che favorësces i migranc a dann di residënc. Derevers sozedel propi le contrare da canche i un tut la dezijiun da colié l’azes a prestaziuns soziales ala perioda de residënza de almanco cin agn.” La sigurté assigurada tl bilanz ne ó nia ma dí da mioré la rëi soziala por ne perde degügn, mo ince da garantí le control y l’atuaziun dl ordin publich. I dac ofiziai, á recordé le Presidënt, mostra dal 2014 na picera diminuziun di reac a livel provinzial, chësc é n sëgn che les mosöres adotades é efiziëntes. Na mosöra por aumenté la sigurëza ti mesi dl trasport publich gnará atuada tles proscimes edemes.
Alisiraziuns fiscales por 315 miliuns
Tl bilanz él gnü confermé la diminuziun dles cutes ince tl 2018: al sará 315 miliuns de manco cutes porvia de alisiraziuns fiscales, de chëstes 85 miliuns pro l’IRAP y 123 miliuns pro l’IRPEF: “La Provinzia refodëia insciö na pert consistënta de entrades che resta tles gofes di zitadins, dles families y dles impreses. En confrunt al rest dla Talia él le Südtirol che á la presciun fiscala plü bassa”, insciö Kompatscher. Mo ince n bilanz metü sö bun á n valgönes limitaziuns y ne pó nia acontenté vignun: les priorités mëss gní definides vigni ota aladô dles nezescités. “Le bilanz de previjiun ne é nia na ola di dejiders mo n stromënt compliché che nes conzed– ince por mirit de nosta autonomia – da potenzié i punc de forza, da garantí n progres economich, sozial y ecologich. Da adoré bun chësc stromënt ne é nia saurí, mo cina sëgn éra jüda dër bun ince por mirit dla colaboraziun cun les assoziaziuns soziales y de categoria.
Sostëgn y sanité, welfare, familia
Tl detai tecnich vëgn les spëises dl bilanz de previjiun partí sö te trëi grups: chël di seturs sanité, sozial, familia y personal, olache les spëises é majeres; le grup di seturs “sconá” sciöche istruziun, formaziun profescionala, cultura, informatica y inovaziun, cun finanziamënc romagnüs anfat; y ala fin i seturs che podará s'anuzé ia por l'ann de d'atres ressurses. Le 57% dl bilanz provinzial é preodü por i seturs cun spëises che vá sö: les döes usc plü importantes é le setur sanitar (1.266 miliuns de euro, 20 deplü) y le personal (1.135 miliuns). Les sfidades tl’assistënza sanitara reverda l’aumënt di amará cronics, le bojëgn de prestaziuns sanitares, les aspetatives tres majeres di paziënc, la mancianza de doturs spezialisá. Les mosöres dla reforma sanitara portará, aladô de Kompatscher, vantaji por mirit dla digitalisaziun y ajache i sorvisc é online, dl renforzamënt dla Zentrala d'apostaziun unica, dl assunziun de doturs nüs. Por tigní fora le prigo de n’esplojiun di cosć, mëss la cura dles porsones nia-autosufiziëntes podëi se lascé sön n secundo pilaster “che podess ester i fonds sanitars, cun chi che an podess finanzié certes prestaziuns dl'assistënza. An s'á bele incunté i pröms iadi cun les perts soziales”, á dit le Presidënt. Al é ince gnü stlarí i faturs che porta pro ai cosć dl personal publich: assunziuns nöies de importanza strategica sciöche chëres di dozënc de sostëgn y dl personal pedagogich implü por les scolines, le passaje ala Provinzia dl personal aministratif di ofizi iudiziars y dl setur südtirolesc dl Parch nazional dl Stelvio, le contrat coletif nü interraional y les competënzes nöies. Por realisé les mosöres de politica por la familia (sostëgn economich, renforzamënt danfora dles competënzes, mioramënt dl raport familia y laur) él gnü alzé cotan i fonds sön le bilanz, portá a 134 miliuns de euro, ince cun la delega ales döes Provinzies dles competënzes sön l'assëgn por la familia regional. Zirca le 60 porcënt di fonds vëgn paiá diretamënter ales families. Implü “romagn la sconanza dles fasces plü debles dla sozieté n tema zentral tl setur dles politiches soziales, olache i un aumenté i fonds sön le bilanz, jüs sö a 492 miliuns de euro”, á ajunté Kompatscher.
Plü lerch al’inovaziun y ai Comuns
Sön le plann dl’economia y dl laur mëss la strategia por le Südtirol se svilupé te döes direziuns: da öna na pert pité condiziuns generales ciamó mius por amplié le davagn, dal’atra se conzentré ciamó deplü sön les competënzes prinzipales. Kompatscher á baié dantadöt di raiuns dla “spezialisaziun acorta”: tecnologies vërdes, tecnologies agroalimentares, tecnologies alpines y automaziun, che vá a öna cun i ciamps de inrescida dl NOI Techpark, “che sará bun da fá gní l'inrescida südtiroleja le motor dla forza inovativa dles impreses locales, trá adalerch talënc y ti dé al Südtirol na majera visibilité tl panorama dl'inrescida internazionala.” Tröpes é les mosöres che é gnüdes confermades por mioré les condiziuns generales: alisiraziuns fiscales, sistem d'alisiraziun plü miré, de majeres spëises por tó y jí i contribuc aretrac, ressurses por l’inrescida y le svilup, impreses inovatives y start up, la lege nöia sön i apalc publics, les antizipaziuns sön les detraziuns fiscales por le ressanamënt tl frabiché, i programs plurienai por costruziuns y infrastrotöres, le sostëgn dl turism de cualité y la sconanza dles strotöres comerziales che é bele. Les ressurses finanziaries paiades sides por l’agricoltöra (64,3 miliuns de euro) che por l’economia (90,5 miliuns), ne bastará nia por atué dötes les mosöres y i programs preodüs, mo le Presidënt á assiguré le paiamënt de ressurses por l’assestamënt dl bilanz. An jará ince inant cun l’impëgn dla scemplificaziun di prozedimënc cun l’Ajënda “Südtirol Digital 2020” y le completamënt dla rëi de fira otica. Tla politica scolastica y formativa gnarál ciafé sö les soluziuns nöies por ti ester ala mancianza de personal dozënt y pedagogich cualifiché. Important é porchël le trasferimënt dles competënzes por la formaziun al scomenciamënt dl personal dozënt, preodü dala “Bona Scora”. Le bilanz de previjiun paia 527 miliuns de euro por i Comuns, “che i orun sostigní le miú che ara vá sides dal punt d'odüda finanziar che da chël organisatif. Cun la lege sön l’organisaziun nöia di ënc locai unse metü les fondamëntes, a na moda da renforzé l'autonomia y la responsabilité: impede miré a na fujiun, ciarun da arjunje la colaboraziun intercomunala tres na gestiun te forma de assoziaziun di sorvisc”, á splighé le Presidënt.
Sconanza dl raiun y proiec dla mobilité
Danter les desfidades plü importantes al scomenciamënt dl 2018 sarál la lege provinziala nöia sön le teritore y le paesaje, un di stromënc plü importanc por la conservaziun dl ambiënt natural y cultural. “Cun chësta mëtel man, do da plü co 45 agn, na era nöia tla planificaziun dl teritore y dla contrada che liëia le svilup economich, la sconanza dl terac y l'adoranza sostenibla dles ressurses naturales”, á dit Kompatscher. Sön le tru dl Südtirol sciöche “regiun vërda” é, aladô dla strategia dl Plann clima “Energia Südtirol 2050”, na sfidada particolara le trafich. “Por la rëi stradala y la mobilité vëiga danfora le bilanz de previjiun 284 miliuns de euro. Ara se trata da mioré la cualité di sorvisc y smendrí l’impat dl trafich por la popolaziun, dantadöt aper dles strades prinzipales, tres deviaziuns, la promoziun dla green mobility y le mioramënt dl trasport publich local”, á dit le Presidënt. I proiec bele concordá - danter chisc la varianta dla Val di Riga, l'eletrificaziun dla linia dla ferata dla Val Venosta, le renforzamënt dla linia Balsan-Maran, i zëntri de mobilité de Porsenú, Bornech y Toblach, la furnadoia Maran-Scena-Tirol y Balsan-San Genesio, le recualificaziun dl raiun de Balsan por n miliard de euro – cun busc y ferates nüs dal “2019 porta cotan inant le trasport local de porsones." Le fin é n model de orar nü cun na ferata vigni mesora i dis da laur sön dötes les linies dla ferata dla provinzia y vigni cherdora ti tëmps de piza sön les trasses Maran-Balsan, Porsenú-Balsan y Raiun sot Balsan- Balsan." Por ci che reverda l'autostrada y l'impat ambiental á Kompatscher dit che “sëgn él le momënt plü adaté por antergní: i sun finalmënter stá bugn da cherié la basa normativa por surandé la conzesciun de 30 agn dl'autostrada dl Prener a na sozieté in house publica, che é cun le Tunel de basa dl Prener la cle dl proiet plü important por smendrí l’impat ambiental dl raiun alpin. I podarun investí dassënn te intervënc de sconanza dl ambiënt y cuntra la vera y, trasferí, tres mosöres de politica tarifara a öna cun les Regiuns vijines, la marcianzia dala strada ala ferata, proibin ince le trafich sön trasses alternatives. Sëgn orunse debota fá i proscimi vari ajache i n'un nia dî dlaurela.”
USP
Galaria dales fotografies
